Adile Sultan Türbesi

Mehmed Ali Paşa Türbesi de denir. Bostan iskelesi Sokağı'nın nihayetinde, Hüsrev Paşa Türbesi'nın sol tarafında ve Hüsrev Paşa Kütüphanesi'nin karşısındadır. Yakın tarihlere kadar bu kütüphanenin sağ tarafında bir kahve ve bu kahvenin önünde ise Hüsrev Paşa'nın sütun şeklindeki çeşmesi ve meşhur Bostan iskelesi bulunuyordu. Padişahlar deniz yoluyla Eyüp'e geldiklerinde saltanat kayığı bu iskeleye yanaşıyordu.

Türbenin şebeke dökme demir kapısının iki tarafında birer türbe odası vardır. Kapı üzerinde, demirden, Sultan Abdülmecid'in 1266 (1849) tarihli bir tuğrası vardır. Türbe bu tarihte yapılmıştır. Türbe odalarının Sokak tarafında dökme demir şebekelde birer büyük hacet penceresi vardır. Üzerleri kubbelidir. Sarı Afyon mermer taşı ile kaplı cephesine, duvara gömülü vaziyette dört köşe ve iyon başlıklı sütunlar yerleştirilmiştir. Bu yapının arka tarafında, türbedar odası bulunmaktadır.

Sağ tarafındaki türbe odasında altı sanduka vardır.

Burada gömülü olanlar şunlardır:

1- Mehmed Ali Paşa, 2-Adile Sultan, 3-Küçük yaşta vefat eden Sıdıka ve Aliye isimli kızları ile oğullan İsmail Bey, 6-Hayriye Hanım Sultan.

Sol taraftaki odada ise üç sanduka vardır:

1-Beşinci Sultan Murad'ın kadını Resan Hanım 2-Sultan Murad'm kızı Fatma Aliye Sultan 3-Bu mezar ise boştur.

Mehmed Ali Paşa'nın büyük sandukasının önündeki levhada şu kitabe yazılıdır:

Devletlü ismetlû dile Sultan aliyy'üş-şân Hazretleri'nin zevc-i mükerremleri/Efâhin-i vükelâyı Saltanat-ı Saniyye'den azim-i gülsen sarây-ı cinân iden Sadr-ı es-bâk/ve Kapûdân-ı Deryâ'yı sâdık Mehmed Ali Paşa Hz. Sene 1285 fi 8 Ra. (29-âz.l868).

Mehmed Ali Paşa, altı defa Kaptan-ı Derya ve bir defa da sadrıazam olmuştur. Türbeyi yaptırdığı sırada Ser Asker idi.

Adile Sultan, II. Mahmud ile 4. ‹kbal Zernigâr Kadın'ın kızı 22-şevval-1241 (30-mayıs-1826) da doğdu. Küçük yaşta annesini kaybetti. Sultan II. Mahmud'un Baş Kadın'ı Nev-Fidan Kadın tarafından büyütüldü. 19-R.âhır-1261(27-Nisan-1845) de Mehmed Ali Paşa ile evlendirildi.

"Sultan ufak, tefek, zarif, zeki, bilhassa pek asil ve şair ruhlu bir genç kızdı. Sarayda pek iyi bir tahsil ve terbiye görmüştü. Kocası Mehmed Ali Paşa'ya derin ve gayet temiz bir sevgi ile bağlıydı. Ondan üç çocuğu oldu, bunlardan ikisi pek küçükken öldü."

Önce kocasını, kısa bir süre sonra kızı Hayriye Hanım Sultan'ı kaybedince Nakşibendi Tarikatine girdi. Münzevi bir hayat sürmeye, zamanını ibadetle geçirmeğe başladı. Eyüp Sultan Türbesi'nin yan ve Sultan 1. Ahmed Sebili'nin arka tarafında bulunan "Kadınlar Mescidi"ne her sene ramazan süresince itikâfa çekilmeği adet edinmişdi.

Kendisi, meşayihi Nahşibendiyye'den Mehmed Can Efendi hulefasından Bâlâ Tekkesi şeyhi Ali Efendiye bağlı idi. Fakir çocukları okutur, kendisi de okuyup yazmayı severdi. Divân ve tekke edebiyatını iyi biliyordu. Osmanlı hanedanı içinde Divan'ı olan tek kadın şairdi.

Adile Sultan'ın Fındıklı'da, bugün Güzel Sanatlar Akademisi olan sahilsarayı, Kandille'de bugün kız lisesi olan sarayı, Kuruçeşme'de Esma Sultan'dan kalma yalısı, Üsküdar'da Valde Bağı'nda ve Kağıthane civarında ayrıca sarayları vardı. Kandilli'deki sarayını 1856 da yaptırmış idi. Eşi, Mehmed Ali Paşa'nın da Üsküdar'da fiemsipaşa'da sonradan yerine tekel binaları yapılan sahilsarayı vardı. 1316(1898) tarihinde ve 75 yaşında olduğu halde vefat etti. Şair ‹smet Efendinin vefatını söylediği tarih, türbe odası duvarında asılıdır:

Râh-ı Hakk'da mahv olup bu menzili iden mekân

Vâkıf-ı esrar-ı Vahdet duhter-i Mahmud Hân

Hâkine yüz sürüb ismet oku târihini

Cennet-i me'vâyı itdi Adile Sultan mekân

1316

Sandukası önündeki levhada şu kitabe yazılıdır:

Cennetmekân Sultan Mahmud/Hân-ı Sâni Hazretleri'nin/Kerime-i muhteremeleri/Fahr'ül-muhadderât/ Tâc'ülmesturât fukara-perver/Merhûme dile Sultan/Tâbe serâh Hz. nin/Rûhiçün el-fâtiha/Fi gurre-i şevval-sene 1316 (12-şubat1899)

Adile Sultan'ın kızı, Hayriye Hanım Sultan, 10-haziran 1865 te, Kani Paşa'nın oğlu Ahmed Rıfat Bey'le evlendirilmiş, altı ay sonra ayrılarak, Nisan-1866 da, fiurayı Devlet azasından İşkodralı Mustafa şerif Paşa'nın oğlu Ali Rıza Beyefendi ile evlendirilmişti. 1286 R.âhirinin onaltıncı günü (26-tem, 1869) verem illetinden vefat etti. Çok genç idi. Annesi, İftiraknâme'sinde üzüntüsünü şöyle dile getirmiştir:

Başka bir acı da gösterdi bana zâlim felek

Ya'ni kim zevcim Ali Paşa da gitdi adne dek

Yadigâr kalmış idi Hayriye Sultan bana

Kalbi mahzunum anınla eğlenirdi daima

Nuri çeşmimdi surûri kalbi viranım idi

Hemden ü yâri şefi-kim sinede canım idi Hüsnü hulki ve cemâli pek güzel idi kızım

Hayre mail merhametin bî-bedel idi kızım

Âh kim ol nev civânu gülfidanım nâgihan

Uğradı bin derde asla bulmadı çâre hemân

Bülbüli ruhi lâtifi uçdu bâğ-ı cennete

Mâderiyle zevcini yandırdı nâr-ı firkate

Sol taraftaki türbe odasında gömülü olan Resan Kadın Efendi, 28-Mart-1860 da doğmuş, 2-kasım-1977 de Sultan V. Murad ile evlenmiş, 1879 da Fatma Sultan'ı ve az sonra da Aliyye Sultan'ı dünyaya getirmiştir. 1328 (31-mart-1910) tarihinde vefat etmiştir. Kızı, Aliyye Sultan da türbede medfundur. Aliyye Sultan, 18-ramazan-1297 (24-ağustos.l880) de Çırağan Sarayı'nda doğdu. 85-C.ahir-1321(17-eylül-1903) de vefat etti.

Kaynak (N.S.Örik, V.Murad'ın kızları, Tarih Dünyası 3/935 1951) (H.fiehsüvaroğlu, Adile Sultan, Resimli Tarih Mec. 3/ 1260 1952) (Cevdet Paşa, Tezâkir 14/36) (R.Akakuş, Eyüp Sultan S: 114-164) (İst Ans. Adile sultan 1/216) (G.Oransay, Asm. Dev. Kim Kimdi 1/127) (‹nal, Son Asır Tür Şairleri, Adile Sultan 1/14) (C.Atasoy, Kandili'de Tarih S:97-106) (Elif Naci, Adile Sultan, Hayat Tarih Mec. 1965 Sayı: 10 S: 27) (Ç. Uluçay, Padişahların Kadınları ve Kızları S: 135-167-170-171) (Y.Demiriz, Eyüp'te Türbeler S: 14) (‹nal, Adı geçen eser, S: 1453 Rıfat Bey)