Ayvansarayi Hafız Hüseyin Efendi

İstanbullu olan Hüseyin Efendi’nin doğum tarihi belli değildir. Haliç sahilinde Ayvansaray’da Toklu Dede Sokağı ile Kafesçi Yümnî Sokağı’nın birleştiği yerde bulunan Toklu Dede Mescidi civarındaki ahşap evde dünyaya geldi.

Babası, Sultan IV. Mehmed’in kızı, Sadrazam Damat Hasan Paşa’nın eşi Hatice Sultan’ın teberdarlarının kethüdası Hacı İsmail Ağa‘dır. İsmail Ağa 8 Şaban 1165 (21 Haziran 1752) tarihinde bu evde vefat etti. Kabri biraz ilerideki Ebu Şeybetü’lHudrî (R.A.) türbesi haziresindedir. Fakat taşı mevcut değildir.

Hâfız Hüseyin Efendi’nin yakın arkadaşı büyük âlim Müstakimzade Süleyman Sadeddin Efendi İsmail Ağa’nın vefatına şu tarihi düşürmüştür;

Ziyaret eyleyen böyle dua idib desin tarih
Tavafı beyti firdevs ide cânı Hacı İsmail
8 Şaban 1165

Hatice Sultan’ın Ayvansaray kapısı dışında, Haliç kıyısında bir sahilsarayı ve bunun karşısında, Yavedud Camii adı ile anılan bir camii ve sur dibinde de mektebi, sebili, çeşmesi bulunuyordu. Çeşme ile mektebini bugün görmek mümkündür.

Yeniçeri zümresine mensup olan Ayvansarayî 1201 (1787) tarihinde vefat etmiştir. Kabrinin Eyüp’te Zal Mahmud Paşa Camii haziresinde veya babasının yanında olduğu ileri sürülmektedir. Her iki hazirede yaptığım ısrarlı aramalara rağmen taşına rastlayamadım.

Ayvansaraylı Hüseyin Efendi’yi yakından tanıyan Şeyhülislâm Sıdkızade Ahmed Reşid Efendi adîkatü’lCevâmi’nin bir özeti sayılabilen Tuhfetü’rRagıbîn adlı eserinde onun vefatını şöyle anlatmaktadır:

“Sahibi Hadîkatü’lCevâmi Ayvansarayî Hâfız Hüseyin Efendi, 851 cevami ve mesacidin her birinde edayı salat ile teksiri şuhûd ve fazilete nail olup ahir ömründe 1201 Ramazanı şerifin nısfında akrabasından Kızıl Mescit imamı efendinin hanesine misafir gidip Zal Paşa Camii’nde bad’e’l edayı teravih hanei mezkûreye duhul ve seddi bâb eylediği vakit fücceten irtihali darı beka eylemiştir.”

Bu açıklamadan tam bir İstanbul sevdalısı olan Ayvansarayî’nin 15 Ramazan 1201 (1 Temmuz 1787) Pazar günü Zal Mahmud Paşa Camiii ile Kızıl Mescit Sokağı’nın birleştiği köşede bulunan, Kızıl Mescit meşrutasında vefat ettiği anlaşılmaktadır.

Şeyhülislam Ahmed Reşid Efendi 1250 (1834) tarihinde vefateden ve Ayvansarayî’nin babası İsmail Ağa’nın medfun bulunduğu hazireye gömülmüştür.

Eserini 1193 (1779) senesi ortalarında temize çekmeye başlamış ve 1195 (1780) tarihinde de bitirmiştir. Kitabın tamamlanması üzerine güzel hizmet ve camilere hizmet anlamına gelen “Ahsenü’lhidemat” ve “Hidmetü’lcevami” diye tarihler düşürülmüştür.

Bu değerli insanın bu eserinden başka: Mecmuai Tevarih, Vefayatı Ayvansarayî diye bilinen Vefayatı Selâtin, Eş’arnamei Müstezad, Âşık Ömer Divanı, Vefayat veya Tercümetü’lMeşayih adlı eserleri vardır.

Hüseyin Efendi yazdığı eserlerin başına daima “Sâhib ve mâlik Hâfız Hüseyin ibnü’lhac İsmail Efendi Ayvansarayî beMahallei Toklu Dede, Yeniçeriyânı dergahı âli on beş sekbanlar” ibaresini kaydetmiştir.

Hadîkatü’lCevâmi adlı eser iki ciltten oluşmuştur. Birinci cilt İstanbul sur içi ve sur dışı camileri ile Eyüp Sultan, Davutpaşa, Vidos (Litros), Alibeyköy, Kâğıthane, Sütlüce ve Hasköy mabetlerini içermektedir.

Kitabın ikinci cildi, Kasımpaşa’dan başlamakta, Karaköy, Tophane ve Boğaziçi’nin iki yakasındaki cami ve mescitleri, Kadıköy ve Kayışdağı’na kadar uzanan yerlerdeki mabetleri içine almaktadır. Hepsi 874 adettir.

Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi hazine kısmında 1565 numara ile kayıtlı olan Mecmuai Tevarih ve kütüphanelerimizde dört nüshası bulunan Vefayat çok istifadeli, kıymetli, eserlerdir.