Saçlı Abdülkadir Camii

Kalenderhane Caddesi üzerinde ve Eyüp Sultan Camii meydanından yüründüğüne göre sol taraftadır. 1957 tarihinde açılan Eyüp-Edirnekapı Bulvarı'nın karşısındadır. Meydan tanzim edilirken sol tarafındaki Eski Kavaşar Sokağı kaldırıldığından mescit köşede kalmıştır.

Şeyhi lâkabı ile meşhur Şeyhülislâm Abdülkadir Efendi tarafından, 944 (1537) tarihinde vefat eden babası, Sivasi Tekkesi Şeyhi Abdürrahim Efendi'nin kabri üzerine yapılmış fevkani bir Mescittir.

Şimdiki kemerli avlu kapısının sağ tarafındaki iki katlı bina 1538 tarihlerinde yaptırılan esas mescittir. Alt katta türbe ve üst katta ise ibadet sahnı bulunuyordu. Türbede üç kabir mevcuttur. Birincisi Şeyh Abdürrahim Efendiye ikincisi ise oğlu ve mescidin banisi Şeyhülislam Saçlı Abdülkadir Efendiye aittir. Türbe kapısı üzerindeki kitabesi bugün mevcut değildir. Yeri boştur. Mescid ve türbe kesme taştan yapılmıştır. Çatı ve ara bölme 1957 tarihinde çökme tehlikesi gösterdiğinden yıktırılmıştır. Bu tarihe kadar türbede harap bir durumda sandukalar bulunuyordu. Bugün yalnız kaideleri kalmıştır. Türbenin Kalenderhane Caddesine açılan bir kapısı vardır.

Şimdiki Saçlı Abdülkadir Efendi Camii adı ile anılan mabet, eski Abdülkadir Efendi Mescidi'nin sol ilerisindedir. Burası Şeyhülislâm Hoca Sadeddin Efendi tarafından "Dar'ül-Kurra" olarak yaptırılmıştır. Sadeddin Efendi 1008 (2 Ekim 1599) tarihinde vefat ettiğine göre, burasını 158590 tarihlerinde yaptırmış olmalıdır.

Hadika Yazarı bu mabet için şu bilgiyi vermiştir:

"Abdülkadir Efendi Mescidi fevkanidir. Banisi Şeyhülislam Abdülkadir Efendidir ki Şeyhî Abdülkadir Efendi denmekle maruftur. Babası Şeyh Abdürrahim Efendi, Sivâsi Tekkesi şeyhi idi. 944 (1537) tarihinde vafat ettiğinde oğlu Şeyhi Efendi mescidin altında olan türbeye defneyledikten sonra bu mescidi üzerine bina eylemiştir."

Şeyhülislam Abdülkadir Efendi 1002 şevvalinde (Haziran 1594) tarihinde vefat etti. (Selanikli Mustafa Efendi'ye göre 27 Receb 1002 (18 Nisan 1594) tarihinde vefat etmiştir.) Kabri babasının yanındadır. Şeyhülislam Müeyyed-Zâde'nin kardeşi ve büyük mutasavvıflardan Şeyh Kerim Efendinin oğlu olduğundan "Şeyhi" diye anılır.

Bugün, Saçlı Abdülkadir Camii diye anılan Şeyhülislam Hoca Sadeddin Efendi Dar'ül-kurrası daha sonra oğlu Şeyhülislam Esad Mehmet Efendi tarafından Kastamonili Eş-şeyh Şaban Efendiye Tekke olmak üzere verilmiştir. Burası kare planlı olup iki katlıdır. Esas kapısı arka tarafında bulunuyordu. Kapısına bir taş merdivenle, evvela revaklı bir sahanlığa çıkılıyordu. Bu sahanlık alt katın revakı idi. Bugün bu revaklar mevcut değildir.

Yalnız sütun kaideleri ile duvardaki izleri görülmektedir.

Mabet, kurşun kaplı tek kubbeli olup, kesme taştan yapılmıştır. Kubbe kasnağında sekiz, altta ise dokuz penceresi vardır. Pencereler kalın payeler arasında bulunmaktadır. Kubbe bu on payeye ve köşe tronplarına oturtulmuştur. Kıble tarafındaki bir pencere kapatılarak mihrab haline getirilmiştir. Minberi ahşaptır. Kubbe göbeği ayet-i kerime nakışlıdır. Minaresi yoktur.

Sadeddin Efendi; Yavuz Sultan Selim'in nedimi Hasan Çan'ın oğludur. 943 (1536)'de doğdu. Müderris olup 981 (1573) muharreminde Sultan III. Murad'a muallim oldu. Tahta geçtiğinde hace-i sultani vazifesi ihsan buyuruldu. 1003 (1594) tarihlerinde yeni padişahın muallimi dahi vefat etmekle makamında bırakıldı. 1006 şabanında (Mart1598Vde ilaveten Şeyhülislâm oldu. 1008 R. E. 12 (2 Ekim 1599) tarihinde Ayasofya Camii'nde abdest alırken kalp sektesinden vefat etti. Kabri Dar'ül-kurra'sının sol tarafındaki hazirededir. Muhteşem lahdinde yazı ve tarih yoktur. Alim, fazıl ve şair idi. Tac'üt-Tevârih adlı kıymetli bir eseri vardır.

Hoca Sadeddin Efendinin beş oğlu olmuştur ki hepsinin kabirleri bu hazirededir. Bunlar, 1004 (1595) tarihinde vefat eden müderris Mes'ud Efendi, 1024 (1615)'de vefat eden Şeyhülislam şerif Mehmet Çelebi Efendi, 1027 (1617)'de vefat eden Kazasker Abdülaziz Efendi, 1032 (1622)'de vefat eden Kazasker Salih Efendi, 1034 (1625)'de vefat eden Şeyhülislam Mehmet Esad Efendi.

Ayrıca, torunu Şeyhülislam Esad Efendizâde, Ebû Said Mehmet Efendi 1072 (1662) tarihinde ve yine torunu Şeyhülislam Ebû Said Efendinin oğlu Feyzullah Efendi 1110 (1698) tarihinde vefat ederek bu hazireye gömülmüşlerdir. YAHYAZADE TEKKESİ bahsine bakınız.

Camiin Caddesine açılan kapısı yanında 1913 tarihli, Ratıbe Saliha Hanım Çeşmesi vardı. Bu çeşme bahsine bakınız.

Küçük avluda taş bir abdest teknesi vardır. Bunun muslukları cadde tarafındadır. Avlu duvarı sonradan bu teknenin önüne yapılmıştır. Teknenin kitabesi yoktur. Bunun sol tarafında, 1088 (1676) tarihli, Ayşe bint-i Salih Efendinin ve 1093 (1682) tarihli Müfti Abdürrahim Efendi Hatunu Saliha bint-i Salih Efendinin lahitleri vardır. Abdürrahim Efendi Şeyhülislam olup 1066 (1656)da Belgrad'da vefat etti. Eşi Saliha Hanım, Hoca Sa'deddin Efendinin torunu idi.

Abdülkadir Efendi Camii Haziresinde gömülü olanlar:

Kronolojik sıraya göre yazılmış olup baştaki rakamlar vefat tarihlerini göstermektedir:

1032 lahit, şahideler poligonal, ayak ve baş taşlarına aynı kitabe yazılmıştır ki şudur: Şeyhülislam Mehmed Efendi / Merhumun dâmâdı merhum/Mustafa Paşa'mn ruhi çün fatiha. /Sene 1032 (1622-23) (Si. Osm. 4/385) (Hadik 1/58)

1034 Hoca Sa'deddin Efendizâde Şeyhülislam Mehmed Es'ad Efendi muhteşem lahid. Burada 7 adet çok bü-yük lahit vardır ki beş tanesinde yazı ve tarih yoktur. Biri Arapça yazılı olup, rakam yoktur. Yalnız bir tanesi 1034 (1624-25) tarihlidir.

Baştaşı: Üstte "Kelime-i Tevhid" bunun altında, Eyliye Es'ad Efendi cennet-i adni mekân 1034 diye yazılıdır.

1060 (1650) Nefis bir hat örneğidir. Kitabesi şudur: Merhum Hattat/Hafız Mehmed Paşa/Ruhi çün fatiha. Mısır valisi idi. (Si. Osm. 4/164)

1075 (1664). Mehmed Safveti ibn-iMehmed Arif ibn-i Şeyhülislâm Es'ad Efendi. (Si. Osm. 1/330-331)

Hoca Sa'deddin Efendi Haziresi

1082 (1671) lahit, dört köşe ince baştaşı şabânî taçlıdır. Ayak taşı dörkdörtgen olup kitabesi buna oyularak yerleştirilmiştir ki şudur:

Bu hankâhide seccâde-nişin / Merhum Eş-şeyh fia'ban Efendi. /Ruhi çün fatiha. 1082

1084 (1973). Lahit, Ahmet Efendi.

1084 Hamzavî taş, Mehmet Es'ad Efendi

1098 (168). Lahdin yalnız ön yüzü kalmış. Müdderrisin-i kiramdan Dürri Mehmed Efendi (Si. Osm. 2/33). Şair idi.

1121 (1709). Havzavf taş, Kadı Mehmet Efendi.

1135 (1722). Dört köşe ince şahide, şabani taçlı, Şeyh Kasım. Bu kadar yazı vardır. Halifesi Ayn'ı Ekber Mehmet Efendi olup kendisi dahi Hz. Mısrî Eş-şeyh Mehmet Efendinin halifesi idi.

1148 (1735). Abbas Efendi'nin oğlu Dürri Mehmed Ağa.

1169 (1755) Kafesi destarlı. Sultan Selim Kâtibi İsmail Efendi.

1152 (1739) Hamzavî, Mehmed Sa'deddin Kulu. Bu kadar yazılı.

1169 (Ramazan 3) (1 Haziran 1756). Köfeke dört köşe taş içinde levha. Şeyh Yahya-Zâde Şeyh Mehmet Emin Efendi

1183 (1769) Topçubaşı El-hac Abdülhamid Ağa-Zâde, Tophane-i mire Nazırı Mustafa Efendi (Si. Osm.4/442)

1204 (1789) Silindir taş, güzel hat. İzmir kadısı İsâ-Zâde Arif Efendi. (Si. Osm. 3/267). Aynı aileden olup taşı gömülü olan; Selanik kadısı Kevâkebi-Zâde Mehmet Râşid Efendinin halilesi ve Medine-i Münevvere kazası ‹sâ-Zâde Abdullah Efendinin kerimesi Aişe Hanım.

1205 Şaban 12 (16 Nisan 1791) Merhum Şeyh YahyaZâde / Merhum Şeyh Mehmet Sa'deddin Efendi.

1211 (1796) Tarikat sikkeli, Kutb'ül-ârifin gavs'ül-vasilin meşayih-i kiramdan El-hac Es-seyyid İbrahim Efendi İbiş Efendi diye ünlü idi. (Si. Osm. 1/145)

1211 (1196). kâtibi sikkeli, El-hac Ali Paşazade Ali Beyefendi

1214 Rebiüllevvel 28 (1799) Mehmet Emin Efendi

1218 (1803) Cami imamı İbrahim Efendi

1219 (1804) Dergâh-ı âli kapucı basılarından BerberBâşı ve sürre-i Hümâyun Emini Elhac Mustafa Ağa.

1220 C.ahir 7 (Eylül 1805) Mekke-i Mükerreme pâyeli Mir Mehmet Mekki Efendi (Si. Osm. 4/508)

1223 (1808) Kallavşi kavuk, yalnız baş taşı var. Tayyar Paşa. Kitabesi çok uzun olup;

Ah ol Tayyar Paşa âh ol Mahmud'ül-hisal

Bir dahi devrân götürmez böyle sâhib-nûş gibi

Nâgihân basdı adduvlar hâb içre ânı

diye başlamaktadır. Tarih beyti ise şudur:

Bir bilüm Mevlâsım Fâzıl didim tarihini

Aslına can atdı âh Tayyar Paşa kuş gibi.

Canikli Ali Paşa'nın torunu olan Tayyar Paşa, Kabakçı İsyanı'nda Sultan IV. Mustafa'yı tutmuştur. Sultan III. Selim'in ve Nizam-ı Cedid'in düşmanı idi. Alemdar Mustafa Paşa'nın emri ile Şumnu'da başı kesilmiş ve bu kesik baş 21 Eylül 1808 de İstanbula getirilmiştir. (Si. Osm. 3/258) (Cevdet Tarihi, Sabah Gazetesi Neşriyatı 8/349-350-358-3617 (E. Z. Karal, Osm. T. 5/79) (Georg Ruznamesi, ‹.O. Ed. Fak. Tarih Dergisi 16/67) (Georg, III. Selim, IV. Mustafa ve II. Mahmut, S: 19-20-37-57).

Tayyar Paşa'nın Samsun ilinin ilçe merkezi olan Bafra'da bir camii vardır. Buna bir çok emlak vakfetmiş bulunuyordu. Za, 1220 (Şubat 1806) tarihli bir hükümle, bütün mallar miri tarafından zeptedilmiştir. (Osm. Arş. Evkaf Def. III. S: 2314)

1250 L 5 (4 Şubat 1835) Baş ve ayak taşlarında kitabe vardır:

Tarih beyti şudur:

Düşdü bir târih-i rengin fevtine

Hû deyüb göçdii fenadan Şeyh Hasib

Yahya-Zâde tekkesi şeyhi idi. (Si. Osm. 2/180)

1252 fesli, lahit, lim-i fâzıl mürşid-i kâmil Ali Savfet Efendi Zâde sadr-ı esbak İzzet Paşanın divân kâtibi, hacegân-ı divân-ı Hümayundan Mehmet Na'imâ Efendi (Si. Osm. 3/563 Ali Safvet Efendi)

1256 M. 15 (19 Mart 1840) Ser Etibba-i Ha-i şeyhiyâri

Mehmet Arif Efendinin kızı sabıka İzmirli İsâ-Zâde Mehmet Rıza Efendinin eşi şerife Hanım. 1257 (1841) Mustafa Paşa'nın mühürdarı Mehmet Ziyâeddin Efendi

1282 Şaban 18 (16 Ocak 1866) Kutb'ül-ârifîn gavs'ülvasilin Şeyh Habib Efendi dergah-ı şerifi vekili elhac Mehmet Rıza Efendi

1284 Za 26 (20 Mart 1868) Hacc-ül-harameyn ve çok tarikatli şeyh olan Rıfaiyye'den Seyid Abdurrahman Efendi. Kitabesi on dört mısradır. Rıfaiyye. Kâdiriyye ve Sa'diyye'den hilafet alan, Halep doğumlu Seyyid Hüsnü ve Hacc'ül Harameyn, Şeyh Burhaneddin Ebû'l-Hasan Aliyy'ül-Hariri'ye mensub. (Sefıne-i Evliya 4/143) (A. Gölpınarh, Melamilik S:326) (Osm. Müel. 1/144)

Ayak taşı için 1299 tarihli şahideye bakınız.

1292 (1875) Şeyh Hasib Efendinin eşi Saliha Hatun

1293 (1876) Topcubaşı elhac Abdürrahim Ağa Zâde

Tophâne-i mire ruznâmecisi Mustafa Efendi

1298 (1881) Divân-ı hümâyundan elhac Süleyman Na'ili Efendi

1295 (1878) Tarik sikke kabartmalı taş. Edirne'de Sivâsi Dergâhı post nişini iken düşman istilasiyle bu tarafa hicret eden Eş-şeyh El-hac Ebûbekir el-Halebî Efendi. Ayak taşı 1330 tarihli oğlu Şeyh Hacı Şerif Efendi

1299 Zilkade 3 (16 Eylül 1882) Şeyh Kemaleddin Efendi. Melami şeyhi, âlim, arif ve günah ve haramdan sakınan bir kimse idi. Hırka-i şerifteki konağında vefat etti. Boyacı Köyü'nde yalısı vardı. Kabri, Rıfai sitanesi sayılan bu tekke camiinin kuzey tarafındaki set üzerinde ve 1284 (1867) tarihinde vefat eden babası, Şeyh Abdurrahman Hariri Efendinin ayak ucundadır. Sütun şeklindeki şahidesinde şu kitabe vardır:

Ni'met-i âhiri içün bu ka'inât/lemi ervaha olmuş şahrâh/ Adem oldur ki bekâ-yı nâm ide/ömrünü bî-fâide kılmaz tebâh / Şeyh Kemaleddin Efendi genç iken / Hâsıl itmişti nice feyzi Allah / Halveti ve celveti'nden feyz alub/Sâhai ukbâyı kıldı hankâh/îlm ü fazlı rüşdi tâ yevm 'ül-kıyâm / Yâd ola devr eyledikçe mihr ü mâh / Geldi üçler söyledi târihini /Şeyh Kemaleddin Efendi göçdü vâh. 3 Zilkade 1299

(Abdülkadir Gölpınarlı, Melamilik S: 326)

Vefatında 32 yaşında idi. Bu geç yaşına rağmen 37 eserin sahibidir. En meşhuru, Tibyan Vesail'ül-Hakayık'ıdır. (Mehmet Tahir Bey, Osmanlı Müel. Meral Yay. 1/144) (Ayrıca bak, Silsile-i Celile-i Celvetiyye levhası, Hüdâyi Hz. Türbesi)

1215 (1801) Abani sarıklı. Şeyh Abdülgani Monla

1227 (1812) fiehadet camını nûş eden Bahaüddin Efendi

1257 (1841) Saray-ı Hümâyun kapıağası Galatalı Hâfız-ı Kurra Osman Efendi'nin damadı Yahya Efendi.

1300 (1882) Emektar Rical-i Devlet-i Aliyye'den Divân-ı Hümâyun Mühimme Kalemi'nden elhac Süleyman Naili Efendi.

1300 (1882) Kereste gümrüğü nezaretinden Naili Efendi Zade Mahmud Şemseddin Bey.

1305 (1887) Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane ders nazırı Rodoslu Ahmed Remzi Paşa (Si. Osm. 1/306-307).

1303 R. Ahir 14 (20 Ocak 1886) Her iki taşı da kitabelidir. Ecille-i Meşâhir-i Rıfaiye'den / Yahya-Zâde Şeyh Hasib Efendinin / mahdumu es-seyyid Eş-şeyh Mehmet Emin Efendi

1305 (1887) Rıfaiye'den Şeyh Muhyiddin Hariri K.S. Hazretleri'nin hankah-ı şerifi postnişini misâfireten İstanbulda bulunduğu sırada vefat eden Eş-şeyh Ahmet El-Hariri Efendi

1808 fievval (mayıs 1890) Dahiliye Nazırı Mehmet Sa'id Efendinin validesi şerife Hadice Hatun.

1314 (1896) Yahya-Zâde eş-şeyh Mehmet Hasib Efendinin oğlu Mehmet Emin Dede Efendi 1319 (1901) Şeyh Hasib Efendinin kızı Hadice Müjgan Hanım

1321 (1903) Evkaf-ı Hümâyun Nâzın mensubu Mustafa Paşa eşi ve Rical-ı Devlet-i Aliyye'den Said Efendinin hemşiresi Şerife Hanım.

1325 (1907) Kabzımal el-hac Hüseyin Efendinin oğlu kudemâyı vükelâyı Devlet-i Aliyye'den umur-ı Dahiliye Nâzın Mehmet Sa'id Efendiğinin Doğumu 1237 (1821). Sa'id Efendi tam 43 yıl Mustafa Reşid, li ve Fuad Paşalar'ın maiyettinde, devlet hizmetinde bulunmuştur. Oğlu Mehmet Galib Bey, Balıkhane Nâzın Ali Rıza Bey'le beraber, "XIII. Asrı- Hicri'de Osmanlı Ricali" adlı eseri yazmıştır. 1919'da Trabzon valisi idi.

1329 Receb 16 (13 Temmuz 1911). Tarikat-i aliyye-i rıfaiye'den / Yahya-Zâde Hasib Efendi/ Dergah-ı şerifi seccade-nişini /Harameyn-i Muhteremeyn pâyelilerinden /Emin Efendi-Zâde Şeyh / Hasib Efendinin ruhi çün fatiha.

30 Haziran 1327.

1324 Şevval 26 ( 13 Aralık 1906) Tarikat-i Aliyyei Rufaiyye meşâyih-i kirâmından Dar'ül-Hadis Medresesi'nden münzevî ve İmam-ı azam lakabıyla meşhur elhac Mehmed Tevfik Efendinin hulefâsından Dolmabahçeli Eş-şeyh Es-seyyid Ahmed Râşid Efendinin eşi, Dervişe Emine Hanım 1312 C. asır (Aralık 1894). M. Tevfik Efendinin eşi Dervişe Saime Hanım 1331 (1913). Üçü bir kabirdedir.

1259 Cim. 9 (7 Temmuz 1843) Şeyh-i makbûl-ı Rufaiyye'den Hasib Efendi / İtmiş idi halife bu hinemkârı ale / erci'i fermanına mazhar olunca eyledi / bülbül-i rûhı gülistan-ı na'imi tekyegâh / mevlidi şehr-i Edirne olmuş idi zâtının / kıldı İslâmbul'da azm-i beka tab-ı serâh /…/ Şeyh Abdullah Hüvvel-hâdi didi mahvı öldü vâh. 1259. Cim 9.

1318 Ramazan 14 (Ocak 1901) Kırık bir mermer hev-ha:.... seniyyeden ve rütbei bâlâ eshâbmdan âlem-i amal / ... şöhret şi'ar bulunan Sayyâdi-Zâdeler'den /.... Efendi Hazretlerinin merkad-i mübarekleridir. Yahyâ-Zâde Tekkesi yanında kütüphanesi vardı.

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/269) (Si. Osm. 3/18 Sadeddin Efendi) (Si. Osm. 3/345 Abdülkadir Şeyhi Efendi) (fi. Turan, Sadeddin Efendi. ‹si. Ans. 10/27) (Si. Osm. 3/330 Abdürrahim Efendi) (Tarih-i Selaniki, Haz. Prof. M. İpşirli S: 823-364) (Cemaleddin Mehmet Osm. Tarih ve Müverrihleri, İst 1982 s: 20-21)