Zeynep Hatun Camii

İdris köşkü semtinde ve Kerim Ağa Sokağı ile Gümüşsüyü Camii Sokağı arasındadır. Zeynep Hâtûn'un kabri ise, Türbe Sokağının sol başında ve set üzerindedir. Etrafı demir parmaklık ile çevrilmiştir. Lahdi sonradan yapılmıştır. Yazısı ve şahidesi yoktur. Fakat şahide yerleri durduğuna göre kırılmış olmalıdır.

Zeynep Hatun Türbesi bahsine bakınız.

Bir sokak ileride ve Gümüşsüyü Camii sokağının sol başında ve bir evin bahçesinde kalmış olan İdris-i Bitlisi'nin şahidesi bulunmaktadır. Üzerindeki yazı şudur:

"Kutb'ül-ârifin merhum ve mağfur İdris Efendi ruhuna fatiha" rakam yazılı değildir.

Hadika Yazarı diyor ki:

Bâniyesi Hâtûn, İdris-i Bitlisi'nin zevcesi idi. Orda medfundur. Mescidin minberini Eyüp'te bulunan Arpacı Mescidi'nin imamı olan Şeyh Abdullah Efendi koymuştur. Zeynep Hatun Mescidi'nin mahallesi vardır."

Mabed, kesme taştan yapılmıştır. Çatısı ahşaptır. 1983'de her tarafı çimento ile sıvanmıştır. Dar bir sahaya yapıldığından, yolun şekline uydurulmuştur. Sağ tarafına sığmayan minaresi mihrab yönüne ve camiden ayrı olarak yapılmıştır. Bu durum İstanbul camilerinin hiç birinde yoktur. Bundan dolayı camiin, mahalle sokakları teşekkül et-tikten sonra yapıldığı anlaşılmaktadır. Mihrabı dışa taşmalıdır. Ön tarafındaki küçük haziresi yok edilmiştir. Çiçekli bir lahit kapağı basamak olarak kullanılmıştır. Son cemaat yerinde iki tamir kitabesi vardır. 1203 tarihli olanı 16 satır ve mısralı olup bir cetvel içine iki mısra yerleştirilmiştir. Güzel bir hat ile yazılan kitabe şudur:

Barek-Allah zehi mescid-i ser-tak-ı behin

Kasr-ı İdris'de olmuş ne güzel âmâde

Şeref ehl-i salah evre zühd ü takva

Bir giren sahn-ı ibâdetgehine ukbâda

Olur ittira cürât-ı cüz-ile eyler mesâb

Hâsılı anın içün oldu cennet âmâde

Bâni-i evveli Zeyneb Kadın Rabb-ı Kadir

Menn-Nebi sırrına mazhar idüb ukbâda

Kethüdayı Hurretn Şah-ı cihan def-i gamı

İde dilşâd anı evvelide ve hem uhrâda

İtdi bu mescidi ta'mir ile beyi-i ma'mûr

Takva ferş olmağçün ol-müstekin âmâde

Hare idiib Hakk yoluna su yerine nakd-i himem

Hiç kusur eylemedi himmetine icrada

Oldu bu hayra muvaffak anada âhir Hakk

Nurdan kasr ile ikram ide mevâda 1203 (1788)

Diğer kitabe ise yedi satır halinde hazırlanmış olup 14 mısradır. Güzel bir hat ile yazılmıştır. Kitabe şudur:

Cihan durdukça var olsun hemân Abd'ül-Mecid Hân

Zamanında ola âlem bütün ma'mûr ü âbâdan

Harâb olmuş idi bu Câmi'-i Zeyneb Kadın çokdan

Olub ta'mire muhtaç bu nice yıl kalmış idi viran

İdübAtiyye Sultan-ı inâyetkâre çok hizmet

Hazinedarı usta eyledi ihya anı elan

Efendisine aldırdı du'âyı şühhesiz zira

Bu etrafın ahalisi yeniden oldular şâdan

Kabul itsün bu hayratı Cenâb-ı Hazret-i Bari

Virüb cennet sarayını cemâlin eyleyüb ihsan

Mübarek şeky-i gayûranda kemâle irdi hayratı

Vire tevfıkini daim ol Hazret-i Mennan

Düşerse bir düşer târih-i ta'miri Emin böyle

Ne zibâ oldu ta'mir Câmi'-i Zeyneb Kadın ey cân

1258 (1842)

"Zeynep Hatun'un kocası İdris-i Bitlisîye, Yavuz Sultan Selim'in büyük bir güveni vardı. Ona, üstleri tuğralı boş kağıtlar göndermiş, bunların kendisi tarafından vaziyetin icabına göre doldurarak Kürt beylerine göndermesini emretmiştir. Yani ona Padişah adına icap edenlere hükümler yazma yetkisini vermiştir. İran'ın istilasında onun mühim rolü vardır. Kadir bilir padişah, İdris-i Bitlisînin Diyarbakır'ın fethinde gösterdiği hizmeti 2000 Venedik dukası, sekiz hil'al, kabzesi altın işlemeli bir kılıç ile mükafatlandırmıştı."

Hoca Sa'deddin Efendi Tac'üt-Tevârih adlı eserinde ‹dris'in 926 (1520) Osm. Müellifleri adlı eserde de 1521 yılında vefat ettiği yazılıdır.

Oğlu Ebü'l Fazl Mehmed Efendi, babasının Heşt Bihişt adlı tarihine zeyl yazmıştır.

Zeynep Hatun mabedi 1520 tarihinden sonra yaptırmıştır.

Semt sakinlerinin ifadesine göre, Zeynep Hatun'un kabri, mescid kapısı önünde imiş. Bugün mevcut değildir.

Mabet, 1314 (1896) tarihinde tamir edilmiştir.

Kaynak (Gezi Notu) (Hadika 1/262) (Tac'üt-Tevarih, Haz. ‹. Parmaksızoğlu, 3/68) (M. Hâlid Tanık. Hazreti Hâlid ve Eyüp Beldesi S: 47) (Osm. Arş. Evkaf İdaresi Katalogu 1/113)